Wiele osób uważa, że piłka nożna jest prosta. Ja natomiast myślę, że to złożona i kompleksowa gra — ma tylko proste reguły. Interdyscyplinarność futbolu powoduje, że obszarów do nabywania wiedzy jest sporo — od psychologii, socjologii, fizjologii, zarządzania przez technikę, taktykę, metodologię treningu.

Moim zdaniem, by móc skutecznie i efektywnie nauczać jakiejkolwiek dyscypliny, najpierw należy ją zrozumieć. Jeśli chcemy coś rozumieć, trzeba to studiować. Pod pojęciem “studiowania” piłki nożnej rozumiem analizowanie procesów i ciągów logicznych, które zachodzą w grze i poddawanie ich krytycznemu myśleniu (otwarta głowa!). W ten sposób można spróbować “uporządkować chaos” według własnych wniosków, które posłużą nam do stworzeia własnej “Ideii Gry” zgodną z naszymi wartościami i przekonaniami. Następnym krokiem jest stworzenie spójnego i szczegółowego “Modelu Gry”. Idea i model gry wraz z doświadczeniami będą ewoluowały — dla mnie jest to proces nieskończony.

Pozycja, przestrzeń i czas

Piłka nożna to dla mnie z definicji gra pozycji, czasu i przestrzeni. Relacja: pozycja —> przestrzeń —> czas jest dla mnie jednym z kluczowych elementów, za pomocą którego można próbować kontrolować chaos, jakim jest mecz piłki nożnej. Przestrzeń w grze jest dynamiczna— może się zwiększać lub zmniejszać. Przestrzeń (duża → więcej czasu / mniejsza → mniej czasu) jest determinowana przez trzy inne elementy, które wspólnie tworzą kontekst gry.

Nie zgadzam się z twierdzeniem, że piłka nożna podąża w kierunku depozycyjności. Z zasady futbol jako dyscyplina sportu osadzona na określonym polu gry charakteryzuje się pozycyjnością. Nowoczesny futbol dąży w kierunku optymalnej intensywności, wysokiej dynamiki i wydajności w grze. Nie ma już czasu na statyczność — liczy się bezpośrednia przestrzeń wokół piłki, jej kontekst oraz skuteczność podjętych działań w tej przestrzeni. Rodzaj tych działań zależy od wyżej wymienionych informacji: położenia piłki, wolnej przestrzeni, pozycji i zachowania partnerów oraz przeciwniów. Wpływ na zachowania zawodników w grze mogą mieć także zasady taktyczne oraz funkcja w strukturze pozycyjnej zespołu (działania podejmowane są w środku struktury lub na jej obwodzie).

Struktury pozycyjne zespołów

Stąd w mojej koncepcji gry pojęcie organizacji strukturalnej, pod którym rozumiem:

Topografia boiska (podział przestrzenny boiska)

Ustawienie taktyczne: składa się z formacji: obrony, pomocy i ataku. Jest to statyczne ustawienie się zawodników w określonych strefach boiska po liniach pionowych (sektory) i poziomych (tercje) w fazie z piłką i bez piłki.
Np: 1–4–1–4–1 / 1–4–4–2 / 1–3–5–2

Struktura pozycyjna zespołu: elastyczna, dynamiczna i zgodna z kontekstem gry pochodna ustawienia taktycznego. Polega na ciągłym i skoordynowanym (zachodzą relacje!) rozmieszczaniu się zawodników w strefach boiska po liniach pionowych i poziomych w określonych fazach, i momentach gry. Wówczas większe znaczenie nad formacjami i pozycjami zyskują funkcje: zawodnik środka oraz obwodu struktury pozycyjnej zespołu.
Np: GK + 7 (obwód) — 3 (środek) / struktura może być bardziej pionowa lub płaska.

Struktura zespołowa: 7 (obwód) — 3 (środek)

Drugim elementem koncpecji jest organizacja funkcjonalna, czyli: zasady taktyczne obu fazach gry — specyficzne zasady działań z piłką i bez piłki oraz koncepty taktyczne.

Fundamenty Gry wg. interpretacji własnej.

Koncepty taktyczne, które stosuję:

Bronienie (bez piłki, faza dominująca) → przejście z bronienia do atakowania (faza przejściowa)

• Baza — ustawienie taktyczne zespołu w fazie obrony + struktura pozycyjna zespołu bez piłki + rodzaj / subfaza obrony.
• Kompakt — utrzymywanie odpowiednich dla kontekstu i fazy gry odległości między zawodnikami / formacjami w celu kontrolowania przestrzeni w centrum struktury pozycyjnej zespołu.
• Skok pressingowy — skoordynowany i dynamiczny ruch zawodników skracający dystans do przeciwnika z piłką.
• Piłka otwarta — sytuacja kiedy przeciwnik skutecznie opanował piłkę, ma swobodę gry oraz możliwość progresji w ataku — > zadaniem obrońcy jest opóźnianie gry, trzymanie pozycji i bronienie przestrzeni w swojej strefie oraz za sobą, by uniknąć zagrania za plecy.
• Piłka zamknięta — przeciwnik w posiadaniu piłki jest tyłem do bramki, pod presją, nie ma możliwości progresji w ataku lub prowadzi piłkę w kierunku własnej bramki — > zadaniem obrońcy jest przekazanie swojej strefy do asekuracji i pressing 1v1 na przeciwnika z piłką.
• Blokowanie linii podania do centrum — przeciwdziałanie podaniom zdobywającym przeciwnika do centrum struktury pozycyjnej zespołu.

Atakowanie (z piłką, faza dominująca) → przejście z atakowania do bronienia (faza przejściowa)

• Budowanie centrum — otwieranie opcji do podania dla zawodnika z piłką wewnątrz struktury pozycyjnej zespołu.
• Gra obwód — gra po obwodzie struktury zespołu. Zawodnicy na obwodzie [7/11] + [2/3] odpowiadają za szerokość a [9/10] głębokość ataku.
• Gra centrum — gra do wewnątrz struktury zespołu. Zawodnicy centrum [6]-[8] / [10] kontrolują tempo gry i nadają kierunek ataku.
• Korona — budowanie niskie gry przez zawodników [3]-[4]-[5]-[2] z wykorzystaniem zawodników centrum [6]-[8] (ustawionych wewnątrz struktury pozycyjnej zespołu). Celem jest skupienie uwagi przeciwnika tam, gdzie tego oczekujemy, by następnie przyspieszyć i zagrać w wolną przestrzeń.
• Opcje dla zawodnika z piłką (tworzenie przestrzeni gry) — otwieranie opcji do podania dla zawodnika z piłką, który znajduje się u podstawy wierzchołka tworzonej przez niego i partnerów struktury grupowej romb/trójkąt. Dążymy do stworzenia co najmniej dwóch opcji do podania zdobywającego:
  Opcja przód (pionowa)
  Opcje lewa / prawa przód (diagonalne)
  Opcja tył (awaryjna)
• Zakładanie małej gry — działania indywidualne i grupowe w grze 2v1, 2v2, 3v2, 3v3, 4v3, 4v4 wykonywane na małej przestrzeni gry.
• Wsparcie diagonalne — obniżenie przez zawodnika pozycji po skosie względem partnera z piłką, by przenieść bezpośrednią przestrzeń gry.
• Wsparcie do przeniesienia gry— zwolnienie przez zawodnika strefy, by przenieść przestrzeń gry w inny sektor.
• Wsparcie utrzymujące (awaryjne) — obniżanie pozycji pod linię pressingu przeciwnika, by stworzyć opcje zagrania partnerowi, który znajduje się pod presją.
• Wsparcie zdobywające (progresywne) — wydłużanie pola gry (naciąganie linii podania), utrzymywanie długości gry i ustawianie się ponad linię pressingu przeciwnika.
• Gra na ścianę — zawodnik stanowiący „ścianę” wychodzi na pozycję twarzą do partnera z piłką, a plecami do atakowanej bramki w celu odegrania piłki podanej od partnera. W grze na jeden kontakt wykonuje podanie do jednego z partnerów znajdujących się w jego przestrzeni gry. Celem tego działania jest skupienie uwagi przeciwnika na partnerze — „ścianie” i przyspieszenie gry (pomimo podania wstecznego). Gra na „ścianę” może nastąpić do centrum lub na obwodzie struktury pozycyjnej zespołu. Kluczowy element tego działania to odpowiednia odległość współpracujących zawodników.
• Gra na trzeciego — kombinacja trójki zawodników, polegająca na wymianie podań w określonym sektorze, a następnie wykonanie tzw. podania otwierającego/zdobywającego w kierunku bramki przeciwnika na wolną przestrzeń do wbiegającego w tempo trzeciego partnera z głębi pola.
  Celem kombinacji jest uzyskanie efektu zaskoczenia poprzez skupienie przeciwnika w określonym sektorze, a następnie przeniesienie gry na wolną przestrzeń. Wbiegnięcie trzeciego może zdarzyć się w centralnym lub bocznym sektorze boiska.
• Gra na wolnego zawodnika — zawodnik z piłką dostrzega partnera z zespołu, który swoim ruchem bez piłki pozycjonuje się w wolnej przestrzeni pomiędzy formacjami przeciwnika. Następnie zawodnik posiadający piłkę w optymalnym dla kontekstu gry tempie, wykonuje podanie zdobywające, które mija minimum dwóch przeciwników ustawionych w formacji.
• Gra na obiegnięcie partnera — jest to wybiegnięcie zawodnika w drugie tempo zza pleców partnera z piłką. Pozycja startowa zawodnika obiegającego znajduje się poniżej linii piłki. Obiegający zawodnika może rozpocząć obieg, w sytuacji kiedy ma pewność, że piłka jest „zabezpieczona”.
  Celem jest stworzenie chwilowej przewagi liczebnej w danym sektorze boiska, rozszerzenie ataku czy przeniesienie uwagi obrońców przeciwnika na obiegającego zawodnika. Obieg może być po obwodzie (zewnętrzny) lub do centrum (wewnętrzny) struktury pozycyjnej zespołu.

Elementy organizacji strukturalnej i funkcjonalnej tworzą spójny system gry.

System gry zespołu = organizacja strukturalna (ustawienie taktyczne w fazach gry, struktura pozycyjna zespołu) + organizacja funkcjonalna (fundamenty gry, specyficzne zasady działań, koncepty taktyczne).

Struktura gry z podziałem na fazy:

• Bronienie (bez piłki, faza dominująca) → przejście z bronienia do atakowania (faza przejściowa)
• Atakowanie (z piłką, faza dominująca) → przejście z atakowania do bronienia (faza przejściowa)
• Stałe fragmenty gry (z piłką / bez piłki, faza stała)

Określam także profile zawodników według:

• Docelowych stref działań na boisku
• Funkcji w strukturze zespołowej — zawodnik obwodu lub centrum struktury pozycyjnej zespołu
• Kontekstu gry

Smart Futbol

Należy pamiętać, że w grze liczy się człowiek, czyli gracz i jego decyzje. Dopóki w futbol grają ludzie, a nie roboty i sztuczna inteligencja, to piłkarze podejmują w trakcie meczu setki decyzji, które mają swój wymiar psychologiczny, taktyczny (percepcja), oraz motoryczny
i techniczny (działanie). Specyfika piłki nożnej powodują, że to zawodnicy są pod tym względem najważniejsi! Trener nie może w czasie rzeczywistym efektywnie wpływać na działania w grze poza stałymi fragmentami gry (faza statyczna gry).

Podsumuwując rolą szkoleniowca oprócz kluczowego obszaru psychospołecznego (nie poruszam go w tym w tekście) jest wdrażanie autorskiej Idei Gry dzięki technologii szkolenia za pomocą doboru odpowiednich: metod, form, środków i zawartości treningowych opartych o spójne fundamenty metodologiczne. Wdrażanie koncepcji (w tym modelu) gry odbywa się również poprzez:

• Planowanie strategii gry
• Określanie celów: treningowych i meczowych
• Kreowanie środowiska treningowego
• Zarządzanie obciążeniami treningowymi sterując: ograniczeniami (zasady, reguły, normy), intensywnością (pole gry, ilość zawodników) oraz objętością (czas pracy, dystans, ilość powtórzeń).
• Wdrażanie organizacji strukturalnej i funkcjonalnej do zespołu
• Stałe fragmenty gry
• Rozwijanie zawodników w oparciu o cykle decyzyjne